Tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy các cơ quan nhà nước và sự vận dụng trong giai đoạn hiện nay

Tổ chức bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả là yêu cầu có tính nguyên tắc trong xây dựng bộ máy chính quyền. Chủ tịch Hồ Chí Minh, với tư duy chính trị sắc bén và sự thấu hiểu sâu sắc về thực tiễn Việt Nam, đã sớm nêu ra quan điểm về việc phải tổ chức bộ máy nhà nước sao cho “gọn gàng, ít tầng nấc, ít người mà làm được nhiều việc”. Tư tưởng đó không chỉ mang ý nghĩa lý luận sâu sắc mà còn có giá trị thực tiễn to lớn, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay khi Đảng và Nhà nước ta đang tích cực triển khai các nghị quyết Trung ương về đổi mới tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Ngay từ những năm đầu giành được chính quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm đến việc tổ chức bộ máy nhà nước sao cho hợp lý, không rườm rà, hình thức. Trong thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng ngày 17/10/1945, Người nhấn mạnh: “Việc gì có lợi cho dân thì phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì phải hết sức tránh”, từ đó yêu cầu bộ máy công quyền phải gần dân, phục vụ dân, giảm bớt trung gian, tránh tầng nấc không cần thiết. Theo Hồ Chí Minh, để bộ máy vận hành hiệu quả thì con người là yếu tố quyết định. Bộ máy dù được tổ chức hợp lý đến đâu nhưng nếu cán bộ không có đạo đức, không có năng lực, không tận tâm phục vụ thì cũng sẽ trở nên trì trệ, quan liêu. Người nhấn mạnh: “Công việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”. Do đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt yêu cầu cao đối với cán bộ: phải “vừa hồng, vừa chuyên”, trung thành, liêm chính, gần dân, lắng nghe dân.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cao nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Người cho rằng việc tổ chức các cơ quan nhà nước cần theo hướng phân công rõ ràng chức năng, nhiệm vụ; tránh tình trạng một việc nhiều cơ quan cùng làm hoặc đùn đẩy trách nhiệm. Dân chủ phải được phát huy để kiểm soát quyền lực, tránh quan liêu, hách dịch. Người đặc biệt nhấn mạnh việc tiết kiệm ngân sách nhà nước. Người từng chỉ trích việc “làm một việc có thể cần hai người mà lại dùng tới ba bốn người”. Quan điểm của Người là: phải dùng đúng người, đúng việc; hạn chế tối đa bộ máy cồng kềnh, sử dụng ngân sách hiệu quả, chống xa hoa, hình thức trong hành chính công.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên phác thảo, khởi xướng và đặt nền móng cho việc đổi mới và tinh giản bộ máy nhà nước

Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, trong sạch, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, gắn bó mật thiết với Nhân dân, đến nay vẫn giữ nguyên giá trị chỉ đạo trong tiến trình đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta. Người nhấn mạnh: “Việc tổ chức Chính phủ cho tốt, tức là phải giản đơn, gọn nhẹ, ít người nhưng làm được nhiều việc, tránh lãng phí tiền bạc của dân” - tư tưởng ấy đã được vận dụng sâu sắc trong các chủ trương cải cách tổ chức bộ máy của Đảng và Nhà nước hiện nay.
Trong những năm gần đây, Đảng ta đã thể hiện quyết tâm chính trị rất cao trong việc tiếp tục tinh gọn bộ máy, bắt đầu từ Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, về “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Nghị quyết đề ra các định hướng quan trọng: tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; giảm đầu mối trung gian, thực hiện kiêm nhiệm, nhất thể hóa chức danh phù hợp; thu gọn đơn vị sự nghiệp công lập và tăng quyền tự chủ. Cùng với đó, Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhấn mạnh yêu cầu nâng cao chất lượng hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, giảm bớt sự cồng kềnh, chồng chéo chức năng.
Sau 05 năm thực hiện, Kết luận số 50-KL/TW ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị đã đánh giá nhiều chuyển biến tích cực, song cũng chỉ ra những hạn chế: việc tinh giản ở một số nơi còn hình thức, việc tổ chức lại bộ máy cấp cơ sở còn lúng túng. Kết luận yêu cầu đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát quyền lực; sắp xếp hợp lý mô hình chính quyền đô thị, nông thôn; hợp nhất các cơ quan có chức năng, nhiệm vụ tương đồng. Đến năm 2024, Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 23/5/2024 được ban hành với mục tiêu cụ thể hóa tinh thần đổi mới tổ chức bộ máy giai đoạn 2024-2030: giảm ít nhất 10% biên chế so với năm 2021, giảm 20% đơn vị sự nghiệp công lập hưởng lương từ ngân sách và 100% cơ quan hành chính thực hiện tổ chức bên trong theo hướng tinh gọn.
Năm 2025, nhiều kết luận quan trọng tiếp tục được Bộ Chính trị (khóa XIII) ban hành nhằm chỉ đạo kịp thời quá trình cải cách như: Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/01/2025 tổng kết 07 năm thực hiện Nghị quyết 18-NQ/TW, đánh giá đây là bước chuyển căn bản trong nhận thức và hành động của hệ thống chính trị về tinh gọn bộ máy; Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/02/2025 yêu cầu đẩy mạnh rà soát, sắp xếp tổ chức bộ máy cấp tỉnh, cấp huyện theo hướng liên thông, chuyên nghiệp; gắn đổi mới tổ chức với đổi mới cơ chế quản lý và phân bổ nguồn lực; Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/02/2025 giao Ban Tổ chức Trung ương chủ trì nghiên cứu, đề xuất mô hình tổ chức tổng thể hệ thống chính trị giai đoạn sau 2025, theo hướng hiện đại, tinh gọn, hiệu quả; Kết luận số 128-KL/TW ngày 07/3/2025 về công tác cán bộ yêu cầu gắn tinh gọn bộ máy với xây dựng đội ngũ cán bộ “có đức, có tài”, phù hợp yêu cầu thời kỳ chuyển đổi số, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Tại Hội nghị lần thứ 11 của Trung ương Đảng (khóa XIII), Ban Chấp hành Trung ương đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, coi đây là quyết sách chiến lược vì sự phát triển nhanh, ổn định, bền vững của đất nước, và vì mục tiêu chăm lo tốt hơn đời sống của Nhân dân. Hội nghị cũng đề cập đến việc chuẩn bị và tổ chức đại hội đảng bộ các cấp, nhấn mạnh sự cần thiết thực hiện theo đúng quy định, nguyên tắc của Đảng, đặc biệt là nguyên tắc tập trung dân chủ, đảm bảo an toàn, thiết thực, hiệu quả, không phô trương hình thức, và kiên quyết chống lãng phí. Hội nghị được coi là mang tính lịch sử, quyết định những vấn đề quan trọng, đột phá của giai đoạn cách mạng mới, tạo ra khí thế mới, xung lực mới cho sự nghiệp đổi mới toàn diện.

Kỳ họp thứ 9 Quốc hội (khóa XV)

Đặc biệt, việc tinh gọn bộ máy cấp tỉnh - cấp hành chính cao nhất ở địa phương, đã có bước đột phá quan trọng với Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 của Quốc hội (khóa XV) ban hành trong Kỳ họp thứ 9 (đợt 2). Nghị quyết này quy định lộ trình sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, bảo đảm đồng bộ với quy hoạch tổng thể quốc gia và định hướng phát triển vùng, giảm bớt đầu mối hành chính không cần thiết, tinh giản đội ngũ quản lý cấp cao, tiết kiệm nguồn lực ngân sách và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Đây là bước đi thể hiện rõ tinh thần “nhà nước phục vụ” như Bác Hồ từng căn dặn. Theo đó, Nghị quyết cũng quyết nghị, các cơ quan theo thẩm quyền khẩn trương thực hiện các công tác chuẩn bị cần thiết bảo đảm để chính quyền địa phương ở các tỉnh, thành phố hình thành sau sắp xếp quy định tại Điều 1 của Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 chính thức hoạt động từ ngày 01/7/2025. Chính quyền địa phương ở các tỉnh, thành phố trước sắp xếp tiếp tục hoạt động cho đến khi chính quyền địa phương ở tỉnh, thành phố hình thành sau sắp xếp chính thức hoạt động.
Kể từ ngày Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025 có hiệu lực thi hành, cả nước có 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, gồm 28 tỉnh và 06 thành phố. 
Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là kim chỉ nam xuyên suốt cho tiến trình cải cách hành chính ở nước ta. Người luôn nhấn mạnh rằng tổ chức bộ máy nhà nước phải gọn nhẹ, ít tầng nấc trung gian, mỗi cán bộ, công chức phải thực sự “là đầy tớ của Nhân dân”, làm việc tận tụy, tiết kiệm, không hình thức, không rườm rà. Tư tưởng đó không chỉ thể hiện trong những lời căn dặn sâu sắc, mà còn được Người cụ thể hóa trong thực tiễn tổ chức bộ máy Nhà nước cách mạng ngay từ những ngày đầu giành chính quyền - một bộ máy phục vụ Nhân dân, không phô trương, không lãng phí, hoạt động với mục tiêu cao nhất là mang lại lợi ích thiết thực cho dân. Việc tổ chức bộ máy tinh gọn không chỉ là vấn đề kỹ thuật quản lý nhà nước mà còn là biểu hiện cụ thể của việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đó cũng là điều kiện để tăng cường niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, góp phần xây dựng một nền hành chính phục vụ hiện đại, chuyên nghiệp và liêm chính.

Huy Dương