Hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới đất nước

Cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, với những bước ngoặt mang tính chiến lược. Trong đó, công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo từ năm 1986 là một cột mốc lịch sử quan trọng. Đổi mới không chỉ là yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn đất nước, mà còn là kết quả trực tiếp của việc vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, lý luận về đường lối đổi mới từng bước được hình thành, bổ sung và hoàn thiện. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp lần thứ Tư, chuyển đổi số và những biến động địa chính trị phức tạp, lý luận về đường lối đổi mới cần tiếp tục được phát triển sâu sắc hơn, toàn diện hơn.

Cơ sở lý luận và thực tiễn

Chủ nghĩa Mác - Lênin không phải là một hệ thống giáo điều, mà là phương pháp tư duy khoa học và cách mạng. Tư tưởng Hồ Chí Minh nhấn mạnh tính linh hoạt, sáng tạo trong vận dụng lý luận vào thực tiễn cách mạng Việt Nam. Người nói: “Chủ nghĩa Mác - Lênin như ngọn đèn soi đường cho chúng ta đi tới thắng lợi”, nhưng “phải biết vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với hoàn cảnh cụ thể”. Chính vì vậy, lý luận về đường lối đổi mới cần được phát triển trên cơ sở tổng kết thực tiễn cách mạng Việt Nam, kết hợp với tinh thần biện chứng trong phân tích và phát triển lý luận.

Thực tiễn đổi mới và hội nhập đặt ra yêu cầu mới: Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế, giữ vững ổn định chính trị, nâng cao đời sống Nhân dân, mở rộng quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, quá trình đổi mới cũng bộc lộ những hạn chế về mô hình tăng trưởng, chất lượng thể chế, khoảng cách giàu nghèo, năng lực cạnh tranh quốc gia, và sự tác động của các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, xung đột địa chính trị. Những vấn đề này không thể giải quyết bằng các công cụ cũ, mà cần có lý luận mới, phản ánh đúng quy luật vận động của xã hội trong giai đoạn hiện nay.

Tính tất yếu của việc hoàn thiện lý luận trong tiến trình phát triển: Một đảng cách mạng chân chính không thể tồn tại và phát triển nếu không có lý luận tiên phong. Lịch sử đã chứng minh: khi lý luận đi trước, soi đường cho thực tiễn, cách mạng phát triển mạnh mẽ. Ngược lại, nếu lý luận lạc hậu so với thực tiễn, thì sẽ dẫn đến trì trệ, bảo thủ. Do đó, hoàn thiện lý luận không phải là vấn đề học thuật thuần túy, mà là yêu cầu khách quan để bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

V.I. Lênin vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác vào xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực trong điều kiện cụ thể của nước Nga - Ảnh tư liệu

Nội dung và hướng vận dụng, phát triển lý luận

Vận dụng và phát triển tư duy biện chứng duy vật trong nhận thức và hoạch định đường lối đổi mới: Tư duy biện chứng duy vật là cốt lõi của chủ nghĩa Mác - Lênin. Trong điều kiện hiện nay, cần tiếp tục phát huy tư duy này để nhận diện, phân tích và xử lý các vấn đề phức tạp của thực tiễn. Ví dụ, cần vượt qua tư duy nhị nguyên, máy móc trong các lĩnh vực như phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường; giữa tăng trưởng và phân phối; giữa tự chủ và hội nhập; giữa đổi mới và ổn định chính trị - xã hội.

Hoàn thiện mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: Đây là một trong những đóng góp lý luận quan trọng của Đảng ta. Tuy nhiên, mô hình này vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Cần tiếp tục phát triển lý luận để làm rõ: Vai trò và phương thức vận hành của các thành phần kinh tế trong cơ chế thị trường; vị trí và chức năng của kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể; cơ chế phân phối gắn với hiệu quả và công bằng xã hội; cách thức điều tiết của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường; vai trò của đổi mới sáng tạo, công nghệ số, kinh tế tri thức trong định hình mô hình mới.

Lý luận về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân: Đây là một bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng ta. Cần tiếp tục làm rõ: Mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ; pháp luật là công cụ quản lý xã hội tối cao nhưng phải xuất phát từ thực tiễn và phục vụ lợi ích Nhân dân; cơ chế kiểm soát quyền lực, phân quyền, phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước; tính chất dân chủ, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước trong điều kiện chuyển đổi số và xã hội số.

Vấn đề xây dựng, phát triển văn hóa và con người trong thời kỳ đổi mới: Tư tưởng Hồ Chí Minh coi con người là trung tâm của sự phát triển. Trong bối cảnh hiện nay, phát triển lý luận cần tập trung vào: Xây dựng hệ giá trị văn hóa Việt Nam trong thời kỳ hội nhập; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với giáo dục, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; đấu tranh phòng, chống suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong xã hội số.

Phát triển lý luận về quốc phòng, an ninh, đối ngoại trong tình hình mới: Sự thay đổi nhanh chóng của địa chính trị toàn cầu, chiến tranh phi truyền thống, an ninh phi truyền thống, các vấn đề an ninh mạng, thông tin… đặt ra yêu cầu lý luận mới: Tư duy quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế; bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền trong môi trường an ninh phi truyền thống; đổi mới tư duy đối ngoại theo hướng chủ động, linh hoạt, đa phương hóa, đa dạng hóa, đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết.

Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người vận dụng và phát triển Chủ nghĩa Mác- Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta

Các đề xuất cụ thể nhằm hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới

Một là, đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và phát triển lý luận đồng bộ: Tổng kết thực tiễn là cơ sở để phát triển lý luận một cách chân thực, khoa học. Tuy nhiên, việc tổng kết thực tiễn hiện nay còn mang tính hình thức ở một số nơi. Cần nâng cao chất lượng các báo cáo tổng kết, bảo đảm tính toàn diện, khách quan và gắn với nhiệm vụ phát triển lý luận. Các công trình nghiên cứu lý luận phải xuất phát từ thực tiễn sinh động của đất nước, tránh xa rời thực tế hoặc sao chép máy móc mô hình nước ngoài.

Hai là, đổi mới tổ chức và phương pháp nghiên cứu lý luận: Hiện nay, nhiều viện nghiên cứu, trường đại học đã có sự chuyển hướng tích cực sang nghiên cứu lý luận chính trị gắn với thực tiễn đổi mới. Tuy nhiên, cơ chế phối hợp và liên thông giữa các cơ quan lý luận còn chưa đồng bộ. Cần xây dựng mạng lưới nghiên cứu lý luận quốc gia, có cơ chế điều phối chung và ngân sách nghiên cứu độc lập, gắn với chiến lược phát triển đất nước.

Ba là, tích hợp lý luận đổi mới vào chiến lược phát triển đất nước: Mỗi chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và tầm nhìn dài hạn đều cần dựa trên nền tảng lý luận vững chắc. Lý luận về đổi mới cần được tích hợp vào các văn kiện của Đảng, kế hoạch hành động của Chính phủ và chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. Điều này giúp bảo đảm tính thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, giữa tư duy và hành động.

Bốn là, nâng cao năng lực lý luận của cán bộ, đảng viên: Công tác lý luận không thể chỉ giới hạn ở giới nghiên cứu, mà cần trở thành yêu cầu thường xuyên đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đào tạo lý luận phải hướng đến hình thành năng lực tư duy độc lập, phản biện và sáng tạo. Nội dung giảng dạy cần cập nhật với những thành tựu mới của khoa học lý luận và thực tiễn đổi mới ở Việt Nam và thế giới.

Năm là, phát huy vai trò của truyền thông trong lan tỏa lý luận: Báo chí, truyền thông và các nền tảng số là kênh quan trọng để truyền tải lý luận đổi mới đến cán bộ, đảng viên và nhân dân. Cần tăng cường sản xuất các sản phẩm truyền thông lý luận chính trị một cách hấp dẫn, dễ hiểu, ngắn gọn, sinh động, phù hợp với từng đối tượng. Điều này góp phần xây dựng “mặt trận tư tưởng” vững chắc, đấu tranh chống lại các luận điệu xuyên tạc, phản động.

Lý luận cách mạng luôn đóng vai trò định hướng, dẫn dắt và soi đường cho thực tiễn hành động. Trong bối cảnh đất nước ta bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều thời cơ và thách thức đan xen, việc tiếp tục vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm bổ sung, hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới - công cụ lý luận then chốt cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Chủ tịch nước Tô Lâm chủ trì phiên họp thứ ba của Ban Chỉ đạo Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới ngày 11/6/2024

Tại phiên họp thứ ba ngày 11/6/2024 của Ban Chỉ đạo Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam, Chủ tịch nước Tô Lâm cho rằng, Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam là công việc rất hệ trọng đối với công cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa. Việc tổng kết giúp chỉ rõ những bài học kinh nghiệm, những vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng góp phần hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới, xây dựng cơ sở khoa học và thực tiễn giúp cho Đảng hoạch định đường lối, chủ trương đúng đắn, bảo đảm thắng lợi cho công cuộc đổi mới, xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới. Theo Chủ tịch nước Tô Lâm, cần phải kế thừa kết quả các lần tổng kết 20 năm, 30 năm đổi mới, tổng kết quá trình thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; bám sát các nghị quyết các kỳ đại hội Đảng, nhất là các kỳ đại hội gần đây và các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương nhiệm kỳ XII, XIII; bám sát tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong kết luận tại Hội nghị Trung ương lần thứ 9, khóa XIII và trong các sách, bài viết, bài nói. Chủ tịch nước yêu cầu cần tiếp tục huy động sự tham gia nhiều nhất để phát huy trí tuệ của các nhà khoa học, các chuyên gia, các cán bộ lãnh đạo quản lý có nhiều kinh nghiệm, các tầng lớp nhân dân, đóng góp vào hoàn thiện lý luận về đường lối đổi mới đất nước.

Huy Dương